Thời gian ủ bệnh dại có thể kéo dài vài năm

BS Bạch Thị Chính, Giám đốc Y khoa, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC cho biết, dại có tỷ lệ tử vong cao nhất trong các bệnh truyền nhiễm, gần như 100% bệnh nhân tử vong khi lên cơn dại.

Bệnh lây truyền chủ yếu do bị chó, mèo mang virus dại cắn, cào, liếm trên da bị tổn thương. Một số đường lây khác ít phổ biến hơn như tiếp xúc chất tiết, mẫu bệnh phẩm có virus dại, ghép tạng…

Tại Việt Nam, do việc quản lý nuôi, nhốt chó mèo còn hạn chế, tình trạng chó không được tiêm phòng dại, không rọ mõm và thường xuyên thả rông khá phổ biến nên nguy cơ người dân tiếp xúc với virus dại khá cao.

Bệnh dại thường tăng cao vào mùa nắng từ tháng 5 tới tháng 8 hàng năm do thời tiết nóng ẩm làm virus dại phát triển. Trung bình mỗi năm có khoảng 500.000 người phơi nhiễm dại và hơn 70-100 người mắc bệnh dại tử vong.

Từ đầu năm đến cuối tháng 7, cả nước ghi nhận 43 ca tử vong do bệnh dại. Trong đó, miền Bắc 20 ca, miền Nam 9 ca, miền Trung 5 ca và khu vực Tây Nguyên 11 ca (Gia Lai 8 ca và Đắk Lắk 3 ca).

Bệnh dại có 2 thể gồm thể cuồng và thể liệt. Ở thể cuồng, triệu chứng đầu tiên của người bệnh là sốt cao, đau đầu, sốt, mệt mỏi, cảm giác tê và đau ngay tại vết thương.

Khi virus xâm nhập sâu vào não bộ, người bệnh có biểu hiện mất ngủ, sợ ánh sáng, sợ tiếng động, sợ gió, hành vi hung hăng, tăng tiết nước bọt, hạ huyết áp, lú lẫn, co thắt cơ bắp, ngưng tim.

Bệnh tiến triển tăng đến mức người bệnh không thể nhai, nuốt, uống nước. Người bệnh thường chết chỉ sau một tuần kể từ ngày phát bệnh.

Thể bại liệt ít gặp hơn, khiến người bệnh tê liêt toàn bộ cơ thể, rối loạn tiêu tiểu, liệt tay chân. Người bệnh sẽ tử vong ngay nếu liệt lan đến cơ hô hấp. Khi phát dại, bệnh nhân tỉnh táo hoàn toàn cho đến lúc chết.

Quá trình ủ bệnh của virus dại rất phức tạp, có thể chỉ trong vòng 7 đến 10 ngày nhưng cũng có thể kéo dài vài năm, thậm chí là hơn 1 năm, tùy thuộc vào mức độ nặng, nhẹ và vị trí vết cắn của động vật.

Vết cắn càng nặng và gần cơ quan thần kinh trung ương như đầu, mặt, cổ hoặc nơi tập trung nhiều dây thần kinh (đầu các chi, bộ phận sinh dục…), thì virus dại sẽ phát tác rất nhanh. Nếu không được xử trí vết thương đúng cách, tiêm huyết thanh và vắc-xin kịp thời, người bệnh có thể tử vong trong thời gian ngắn.

Hiện nhiều người dân vẫn còn có quan niệm vết thương chảy máu mới gây dại, bệnh dại có thể chữa bằng thuốc nam, đắp lá cây, đi thầy lang lấy độc hoặc từ chối tiêm vắc-xin dại vì sợ vắc-xin dại làm mất trí nhớ, kém thông minh…

Các chuyên gia khẳng định, hiện nay chưa có một bài thuốc đông y nào được nghiên cứu và công bố có thể chữa được bệnh dại, việc thực hiện các biện pháp này không có tác dụng. Cách phòng ngừa và điều trị bệnh dại duy nhất là tiêm vắc-xin dại và huyết thanh kháng dại.

Bác sĩ Chính khuyến cáo khi bị súc vật dại hoặc nghi dại cắn, nạn nhân phải rửa ngay vết thương bằng nước xà phòng dưới vòi nước sạch chảy liên tục trong khoảng thời gian 10-15 phút và sát trùng vết thương với cồn 70% hoặc cồn iod. 

Sau đó, nhanh chóng đến cơ sở y tế để điều trị vết thương và tiêm vắc-xin phòng dại hoặc huyết thanh kháng dại theo tư vấn của bác sĩ càng sớm càng tốt, đúng và đủ liều theo phác đồ điều trị.

Người có nguy cơ cao nên tiêm vắc-xin dự phòng dại

Theo các chuyên gia, việc tiêm vắc-xin dự phòng dại có nhiều lợi ích và khuyến cáo cho các đối tượng có nguy cơ phơi nhiễm dại cao.

Bác sĩ Trương Hữu Khanh, nguyên Trưởng khoa Nhiễm - Thần kinh, bệnh viện Nhi đồng 1, TP.HCM cho biết theo hướng dẫn giám sát, phòng chống bệnh dại trên người do Bộ Y tế ban hành, việc tiêm vắc-xin dự phòng bệnh dại và tiêm nhắc lại theo định kỳ được khuyến cáo đối với những người có nguy cơ cao phơi nhiễm với virus dại như cán bộ thú y, nhân viên phòng thí nghiệm làm việc với virus dại, người làm nghề giết mổ chó, người dân và những người đi du lịch đến các khu vực lưu hành bệnh dại.

Bác sĩ Khanh lưu ý thêm, nếu trong sinh hoạt hằng ngày, ai đó cảm thấy nguy cơ cao tiếp xúc với con vật bị dại thì cũng nên tiêm dự phòng bệnh dại như là một giải pháp bảo vệ”.

Theo Tổ chức Y tế thế giới WHO, dự phòng bệnh dại trước phơi nhiễm là an toàn và tạo miễn dịch tốt, đặc biệt đối với những người tiếp cận dự phòng sau phơi nhiễm bị hạn chế do thiếu huyết thanh phòng dại hoặc vắc-xin.

Bốn nhóm được khuyến cáo tiêm dự phòng dại trước phơi nhiễm gồm: những khu dân cư lưu hành bệnh dại và ít được tiếp cận kịp thời và đầy đủ với điều trị sau phơi nhiễm; cá nhân thường xuyên tiếp xúc với động vật có nguy cơ cao lây nhiễm (nhân viên phòng thí nghiệm, bác sĩ thú y, người xử lý động vật, kiểm lâm,…);

Người di chuyển đến các khu vực có nguy cơ cao mắc bệnh dại; trẻ em sống hoặc đến thăm các khu vực xa xôi, có nguy cơ cao (khi chơi với động vật, trẻ em có thể bị các vết cắn hoặc vết xước nghiêm trọng mà có thể không báo với cha mẹ hoặc người thân).

Theo BS Bạch Thị Chính, thời gian gần đây, VNVC cũng ghi nhận nhiều người nuôi thú cưng, bác sĩ thú y, du học sinh đến tiêm dự phòng dại trước khi bị chó mèo cắn, cào để bảo vệ sức khỏe.

Cụ thể, vắc-xin dự phòng trước phơi nhiễm dại chỉ cần tiêm 3 mũi, hoàn toàn linh động về mặt thời gian. Khi chẳng may bị chó, mèo cắn, lịch tiêm sẽ đơn giản hơn, chỉ cần tiêm 2 mũi vắc-xin mà không cần phải tiêm huyết thanh kháng dại kể cả khi vết thương nặng, vị trí cắn gần với thần kinh trung ương hoặc nơi tập trung nhiều dây thần kinh. 

Trong khi đó, nếu không tiêm phòng dại trước khi bị chó, mèo cắn thì cần phải tiêm 5 mũi với thời gian khắt khe trong một tháng, đặc biệt là trường hợp bị vết thương nặng, vị trí trọng yếu thì cần phải tiêm huyết thanh, ảnh hưởng nhiều đến tâm lý và lịch sinh hoạt cũng như là phải chịu đựng đau đớn hơn và nhiều tác dụng phụ hơn.

Đặc biệt, ở vùng sâu vùng xa, không phải lúc nào huyết thanh kháng dại và vắc-xin cũng luôn sẵn sàng, có những thời điểm khan hiếm khiến do người dân bị động vật cắn rất hoang mang, lo sợ.

Đối với trẻ em, việc tiêm ngừa dại trước phơi nhiễm có ý nghĩa đặc biệt quan trọng vì trẻ em thường không để ý đến những vết thương do động vật gây ra trong quá trình đùa với thú cưng bị xây sát và có thể trẻ quên mất việc cần thông báo cho bố mẹ biết (trừ trường hợp nặng).

Hơn nữa, trẻ em có cơ thể thấp nên khi bị chó cắn thường sẽ bị ở đầu, mặt, cổ nhiều hơn là người lớn, đó cũng là nguyên nhân khiến virus dại di chuyển nhanh hơn lên hệ thần kinh trung ương và gây bệnh nhanh.

Ngoài ra, trước lo ngại vắc-xin phòng bệnh dại có tác dụng phụ, ảnh hưởng hệ thần kinh, gây mất trí nhớ, bác sĩ Chính cho biết vắc-xin thế hệ cũ tồn tại vấn đề này.

Tuy nhiên, hiện nay vắc-xin phòng dại đã được sản xuất bởi công nghệ hiện đại, không chứa các tế bào thần kinh nên không gây hại và không ảnh hưởng đến sức khỏe hay trí nhớ của người dùng.

Vắc-xin dại thế hệ mới dùng kỹ thuật ly tâm phân đoạn, đảm bảo tạp chất ở mức thấp và tuân thủ các tiêu chuẩn chất lượng của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) (thấp hơn 10 nanogram mỗi liều).

Một số loại vắc-xin không sử dụng chất bảo quản thimerosal (thủy ngân), do đó vắc-xin dại thế hệ mới cũng giảm tối đa các tác dụng phụ tại chỗ như sưng, đau, sốt… so với vắc-xin thế hệ cũ đã ngừng sử dụng.