Từ đầu năm 2024 đến nay, thị trường ngoại tệ và tỷ giá trong nước chịu áp lực từ những biến động khó lường của thị trường tài chính toàn cầu, cộng hưởng với những thách thức, khó khăn trên thị trường trong nước thời gian qua; cụ thể như sau:

Trước hết, lạm phát duy trì cao tại Mỹ, khiến thị trường quốc tế liên tục điều chỉnh dự báo và lùi thời điểm dự kiến Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) giảm lãi suất. Sự thay đổi kỳ vọng của thị trường về lộ trình chính sách tiền tệ (CSTT), cắt giảm lãi suất của Fed, cùng với gia tăng căng thẳng địa chính trị tại một số vùng lãnh thổ, khiến đồng USD quốc tế tăng giá mạnh, có thời điểm chỉ số USD (DXY) tăng 5% so với đầu năm 2024, tạo áp lực mất giá lên các đồng tiền khác, trong đó có VND.

Thứ hai, từ đầu năm đến giữa tháng 5 năm 2024, nhập khẩu của nền kinh tế phục hồi mạnh - ước đạt 132,23 tỷ USD, tăng 19,7 tỷ USD (tăng 17,5%) so với cùng kỳ năm 2023, làm gia tăng nhu cầu mua ngoại tệ, đặc biệt nhu cầu ngoại tệ để thanh toán nhập khẩu nguyên nhiên vật liệu thiết yếu phục vụ sản xuất trong nước. Tuy nhiên, việc nhập khẩu nguyên nhiên vật liệu đầu năm phục vụ quá trình phục hồi kinh tế sẽ tạo tiền đề thúc đẩy hoạt động sản xuất, xuất khẩu, từ đó tạo nguồn thu ngoại tệ trong tương lai, có thể giải tỏa bớt áp lực tỷ giá trong thời gian tới.

Thứ ba, trong khi Mỹ tiếp tục giữ lãi suất USD ở mức cao, lãi suất VND thấp hơn so với lãi suất USD quốc tế (khiến chênh lệch lãi suất giữa 2 đồng tiền âm), thúc đẩy tổ chức kinh tế mua ngoại tệ kỳ hạn để phục vụ thanh toán trong tương lai - chuyển nhu cầu ngoại tệ trong tương lai về hiện tại; trong khi khách hàng có nguồn thu ngoại tệ lại có tâm lý trì hoãn bán ngoại tệ cho hệ thống TCTD, khiến cân đối cung cầu ngoại tệ kém thuận lợi trong ngắn hạn và gây áp lực lên tỷ giá.

Với bối cảnh kinh tế trong và ngoài nước đề cập ở trên, từ đầu năm 2024 đến nay, VND giảm giá khoảng 5% so với USD, tương tự xu hướng mất giá của các đồng tiền trong khu vực: Đô-la Đài Loan (-5,06%); Baht Thái (-6,31%); Won Hàn Quốc (-5,66%); Yên Nhật (-10,87%); Rupiah Indonesia (-3,87%); Peso Philippines (-4,82%); Nhân dân tệ (-2,04%).

Tuy nhiên, tất cả các khó khăn, thách thức nêu trên của thị trường ngoại tệ trong nước chỉ là ngắn hạn, vì trong thời gian tới với đà phục hồi khả quan của xuất khẩu thì nguồn cung ngoại tệ của thị trường sẽ được hỗ trợ gia tăng, trong khi doanh nghiệp vừa qua tăng mạnh mua ngoại tệ kỳ hạn là yếu tố làm giảm bớt nhu cầu ngoại tệ trong tương lai, qua đó cân đối cung – cầu ngoại tệ có nhiều khả năng được cải thiện tích cực hơn tới đây. Đồng thời, giới tài chính quốc tế duy trì quan điểm dự báo nhiều khả năng Fed sẽ cắt giảm lãi suất vào cuối năm 2024, từ đó giảm bớt áp lực mất giá cho các đồng tiền trên thế giới, trong đó có VND. Dựa trên các yếu tố căn bản trong và ngoài nước như đề cập nêu trên, nhiều tổ chức quốc tế dự báo khả năng VND tăng giá trở lại khi các yếu tố căn bản này dần được hiện thực hóa trong thời gian tới.

Trước áp lực nêu trên, NHNN đã có biện pháp gì để ổn định thị trường ngoại tệ, hạn chế áp lực lên tỷ giá? Gần đây, xuất hiện một số tin đồn về dự kiến thay đổi biện pháp điều hành tỷ giá của NHNN, ông cho biết quan điểm của NHNN về những thông tin này?

Trong bối cảnh thách thức, khó khăn nêu trên, thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ về điều hành linh hoạt, hài hòa, hợp lý, cân bằng giữa lãi suất và tỷ giá, phù hợp với tình hình thị trường, diễn biến kinh tế vĩ mô và mục tiêu CSTT, thời gian qua NHNN đã điều hành linh hoạt, đồng bộ các giải pháp, công cụ CSTT theo sát diễn biến thị trường. Thứ nhất, NHNN điều hành tỷ giá linh hoạt, phù hợp với điều kiện thị trường, hấp thụ các cú sốc bên ngoài. Đồng thời, để hỗ trợ ổn định thị trường ngoại tệ, làm dịu sức ép lên tỷ giá trong điều kiện thanh khoản VND của các TCTD tương đối dư thừa, thu hẹp mức chênh lệch lãi suất âm trên thị trường liên ngân hàng như đề cập ở trên, NHNN đã phát hành tín phiếu với kỳ hạn và khối lượng phù hợp nhằm điều tiết lượng tiền VND dư thừa, hạn chế các yếu tố gia tăng áp lực lên tỷ giá. Thứ hai, từ ngày 19/4/2024, NHNN bán ngoại tệ can thiệp hỗ trợ thanh khoản thị trường để phục vụ các nhu cầu ngoại tệ hợp pháp của nền kinh tế, đồng thời bình ổn tâm lý thị trường, từ đó góp phần ổn định kinh tế vĩ mô và kiểm soát lạm phát.

Giải pháp điều tiết thanh khoản và bán ngoại tệ can thiệp được NHNN thực hiện nêu trên cũng tương tự các giải pháp được các ngân hàng trung ương trong khu vực triển khai thời gian qua.

Mức giảm giá của VND thời gian qua có thể nhận định là mức trung bình so với các đồng tiền khác trong khu vực và trên thế giới (như đề cập ở trên). Với cơ chế điều hành tỷ giá trung tâm và biên độ +/-5% hiện nay, tỷ giá thị trường đã có đủ dư địa để diễn biến linh hoạt. Như vậy, một số thông tin gần đây về thay đổi điều hành tỷ giá của NHNN là không chính xác và không phù hợp với mục tiêu bình ổn thị trường, ổn định kinh tế vĩ mô của Chính phủ, tạo tâm lý bất ổn trên thị trường. Do đó, doanh nghiệp và người dân cần thận trọng trước những tin đồn.

Với bối cảnh quốc tế và trong nước còn thách thức, khó khăn nêu trên, dự kiến điều hành của NHNN như thế nào trong thời gian tới?

Mặc dù tình hình quốc tế vẫn còn nhiều thách thức, khó lường, nhưng với nền tảng kinh tế vĩ mô, đối ngoại vững chắc và việc Fed dự kiến bắt đầu giảm lãi suất từ cuối năm nay như đề cập ở trên, áp lực đối với tỷ giá sẽ giảm bớt. Trong thời gian tới, NHNN sẽ điều hành tỷ giá linh hoạt, phù hợp với diễn biến thị trường thông qua việc tiếp tục kết hợp đồng bộ các công cụ CSTT với việc bán ngoại tệ can thiệp hỗ trợ thanh khoản thị trường, qua đó phục vụ các nhu cầu ngoại tệ hợp pháp của nền kinh tế, góp phần bình ổn tâm lý thị trường, ổn định kinh tế vĩ mô và kiểm soát lạm phát.

Việt Nam là một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất thế giới nên cầu vàng rất lớn. Riêng trong quý I/2024, cầu vàng miếng và vàng xu tại Việt Nam tăng tới 12%, chênh lệch giá vàng miếng trong nước và thế giới lên tới 650 USD/ounce.  

Tình trạng chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới cũng xảy ra ở một số nước trên thế giới, đơn cử như Trung Quốc.  Tuy nhiên, mức độ chênh lệch giá vàng ở các nước không cao như ở Việt Nam nên đa phần Chính phủ các nước cũng không không phải can thiệp.

Gần đây nhất , chỉ có Ngân hàng trung ương Thổ Nhĩ Kỳ can thiệp vào thị trường vàng. Nguyên nhân là cuộc bầu cử Tổng thống Thổ Nhĩ Kì diễn ra vào tháng 3 – tháng 4/2024 khiến người dân lo ngại về đồng nội tệ mất giá, ồ ạt mua vàng và ngoại tệ khác để phòng ngừa rủi ro. Trong bối cảnh này, Ngân hàng trung ương Thổ Nhĩ Kỳ đã bán ra một lượng vàng dự trữ lớn theo giá giao ngay để đáp ứng nhu cầu vàng tăng đột biến của thị trường, sau đó lập tức mua vào vàng bổ sung.

Một ví dụ khác là Ấn Độ từng phát hành trái phiếu Chính phủ gắn với giá vàng nhằm hạ nhiệt thị trường vàng trong nước. Trái phiếu này biến động theo giá vàng nhưng không được bảo lãnh bằng vàng.  

Gần đây, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam tổ chức nhiều phiên đấu thầu vàng nhưng chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới vẫn ở mức cao. Ông đánh giá như thế nào về giải pháp này của NHNN?

Tôi vừa có chuyến công tác tới Việt Nam và đã làm việc với các doanh nghiệp vàng cũng như với Chính phủ, tôi biết các bên liên quan đều đang cố gắng để cải thiện thị trường vàng.

Tôi không thể đánh giá chi tiết mức độ hiệu quả của chính sách này song rõ ràng việc đấu thầu sẽ có tác động nhất định tới thị trường vàng trong nước. Dù vậy, kết quả các phiên đấu thầu vàng chưa rõ ràng do thời điểm Ngân hàng Nhà nước tiến hành đấu giá vàng diễn ra đúng vào thời điểm giá vàng trên thế giới tăng rất mạnh. Vì vậy, ngay cả khi nguồn cung trong nước có thể được tăng lên thông qua việc các phiên đấu thầu thì giá vàng trong nước vẫn tăng theo giá vàng thế giới.

Theo tôi được biết, việc đấu giá mới chỉ bắt đầu, NHNN đang nỗ lực để cải cách thị trường vàng. Tôi hi vọng Chính phủ và NHNN sẽ có thêm một số thay đổi về chính sách để thu hẹp khoảng cách chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới, đặc biệt là xem xét đến việc cấp hạn ngạch nhập khẩu vàng.

Trên thế giới, ngoại trừ Thổ Nhĩ Kỳ, không có quốc gia nào tăng cung cho thị trường vàng bằng hình thức đấu thầu. Chỉ có hai cách duy nhất để tăng cung cho thị trường vàng: một là khuyến khích người dân bán vàng ra – điều này là bất khả thi trong bối cảnh giá vàng trong xu hướng tăng; hai là nhập khẩu vàng.  

Việc áp dụng một số giải pháp như: mua bán vàng phải có hóa đơn điện tử, thanh tra thị trường vàng, xem xét cấm mua vàng bằng tiền mặt… sẽ tác động như thế nào tới thị trường vàng, theo ông?

Hầu hết các quốc gia trên thế giới đều đưa ra những yêu cầu nhất định với giao dịch vàng, cả với bên mua và bên bán, bao gồm cả thẩm định nhân thân người mua nhằm phòng chống rửa tiền.

Việc giao dịch vàng phải có hóa đơn (kể cả qua sàn giao dịch hay không) gần như phổ biến ở các nước. Việc cho phép mua vàng bằng tiền mặt hay không tùy thuộc vào từng quốc gia, thường thì các quốc gia mặc định mua vàng phải thông qua tài khoản ngân hàng, một số quốc gia quy định mua vàng ở mức bao nhiêu trở lên sẽ phải thông qua tài khoản ngân hàng.  

Các cơ quan quản lý Việt Nam dường như đang lúng túng trong câu chuyện ổn định tỷ giá với nhập khẩu vàng để tăng cung vàng. Các nước đã giải quyết vấn đề này thế nào?

Việt Nam không phải là quốc gia duy nhất đứng trước tình trạng khó khăn này. Ấn Độ là một ví dụ điển hình, nước này đã có nhiều giải pháp để vừa tạo ra cân bằng cung – cầu vàng trong nước mà vẫn không bị ảnh hưởng tiêu cực đến cán cân tài khoản vãng lai.

Thực tế, các quy định về nhập khẩu vàng của Việt Nam hiện nay rất chặt chẽ song  bằng cách nào đó, vàng nhập khẩu vẫn vào Việt Nam qua các kênh khác nhau. Nói cách khác, Việt Nam vẫn đang phải chi lượng lớn ngoại tệ để nhập khẩu vàng, không phải từ nguồn chính thức thì sẽ là nguồn phi chính thức. Vì vậy, nếu Chính phủ cho phép nhập khẩu thì sẽ quản lý được tốt hơn.

Giá vàng tăng cao chưa từng có trong gần 5 tháng đầu năm nay là do đâu? Theo ông, giá vàng sẽ diễn biến thế nào thời gian tới?

Căng thẳng địa chính trị thế giới, sự bấp bênh của nền kinh tế, sức mua tăng kỷ lục của các ngân hàng trung ương… là các yếu tố thúc đẩy giá vàng tăng thời gian qua. Tại châu Á, sự mất giá của đồng nội tệ cũng thúc đẩy nhà đầu tư tìm đến vàng.  Theo công bố, chỉ tính riêng trong quý I/2024, các ngân hàng trung ương đã mua vào 290 tấn vàng song con số này trên thực tế còn cao hơn nhiều con số báo cáo. Làn sóng mua vào của cá ngân hàng Trung ương đã bắt đầu từ hai năm qua và đang tiếp tục gia tăng. Tính chung trên toàn thế giới, cầu vàng quý I đã tăng 3% so với cùng kỳ năm ngoái, đánh dấu quý I tăng mạnh nhất kể từ năm 2016.   

Hội đồng vàng thế giới không đưa ra về dự báo giá vàng. Tuy nhiên, theo tôi xu hướng của giá vàng vẫn là đi lên.

Có nhiều yếu tố sẽ ảnh hưởng tới giá vàng thời gian tới. Thứ nhất là chính sách tiền tệ của các ngân hàng trung ương, đặc biệt là động thái cắt giảm lãi suất của Fed. Thứ hai, năm nay có nhiều cuộc bầu cử quan trọng diễn ra, quan trọng nhất là bầu cử Tổng thống Mỹ. Lo ngại chính sách chưa rõ ràng khi thay đổi chính quyền cũng thúc đẩy nhà đầu tư tăng mua vàng để đề phòng rủi ro. Thứ ba, căng thẳng địa chính trị trên thế giới (xung đột Nga – Ukrane,  Israel Hamas) cũng hỗ trợ giá vàng.