Đầu tư công toàn bộ nhưng chưa có quy định cụ thể về thu phí sử dụng dịch vụ đường bộ cao tốc do nhà nước đầu tư, suất đầu tư các dự án thành phần tương tự của giai đoạn 1 đều thấp hơn... Kiểm toán Nhà nước nêu ý kiến về Dự án đầu tư xây dựng công trình đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2021 - 2025.

Đây là nội dung sẽ được trình Quốc hội tại kỳ họp bất thường lần thứ nhất sẽ khai mạc vào ngày 4/1 tới, và ý kiến của Kiểm toán Nhà nước vừa được gửi tới các vị đại biểu Quốc hội.

Làm rõ cơ sở pháp lý việc tổ chức thu phí

Nhất trí với tờ trình của Chính phủ về sự cần thiết đầu tư dự án, song Kiểm toán Nhà nước cho rằng, cần làm rõ hơn nhiều vấn đề, từ quy mô đến tổ chức thu phí, mức đầu tư, nguồn vốn...

Liên quan đến hình thức đầu tư, Chính phủ đề xuất phương án triển khai toàn bộ 12 dự án thành phần theo hình thức đầu tư công và tính toán sơ bộ tổng mức đầu tư trong giai đoạn 2021-2025 phải bổ sung khoảng 72.497 tỷ đồng từ Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội. Nhưng, chưa có thông tin cụ thể về quy mô, đối tượng, nội dung và danh mục dự án sử dụng vốn đầu tư công của Chương trình làm cơ sở cho đề xuất, Kiểm toán Nhà nước chỉ rõ.

Theo Kiểm toán Nhà nước, việc đề xuất phương án triển khai toàn bộ 12 dự án thành phần theo hình thức đầu tư công cần phải đáp ứng được nguồn vốn theo kế hoạch phân kỳ đầu tư và tiến độ thực hiện dự án. Chính vì vậy, việc triển khai đồng bộ 12 dự án trong giai đoạn 2021-2025 cần đánh giá kỹ khả năng cân đối nguồn vốn, phân kỳ đầu tư, nợ công và nhất là cơ sở pháp lý việc tổ chức thu phí.

Thực tế, tại thời điểm hiện nay Chính phủ chưa có quy định cụ thể về thu phí sử dụng dịch vụ đường bộ cao tốc do nhà nước đầu tư để làm cơ sở triển khai thực hiện, đồng thời cần có phương án cụ thể trong việc nhượng quyền thu phí đảm bảo tính khả thi, Kiểm toán Nhà nước nêu ý kiến.

Rà soát kỹ sơ bộ tổng mức đầu tư

Theo tờ trình của Chính phủ thì sơ bộ tổng mức đầu tư 12 dự án thành phần đầu tư theo quy mô phân kỳ (4 làn xe) với 729 km là khoảng 146.990 tỷ đồng.

Bao gồm: Chi phí xây dựng và thiết bị: 95.837 tỷ đồng. Chi phí giải phóng mặt bằng, tái định cư: 19.097 tỷ đồng.

Bình quân 175,4 tỷ đồng/km (không tính chi phí GPMB), theo tính toán của Kiểm toán Nhà nước.

Trong hồ sơ dự án gửi các vị đại biểu Quốc hội có nêu “Trong bước tiếp theo, tiếp thu kết luận của Chủ tịch Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội và ý kiến của Kiểm toán nhà nước, Chính phủ sẽ chỉ đạo Bộ Giao thông vận tải và các cơ quan có liên quan tổ chức khảo sát chi tiết… làm cơ sở để xây dựng tổng mức đầu tư theo đúng quy định của pháp luật, đảm bảo chặt chẽ theo quy định của pháp luật về quản lý chi phí đầu tư xây dựng”.

Tuy nhiên, Kiểm toán Nhà nước cho biết, số liệu sơ bộ tổng mức đầu tư trên chưa có thông tin thuyết minh việc đã tính toán, rà soát kỹ về sơ bộ tổng mức đầu tư của từng dự án thành phần như theo Kết luận số 01 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và số liệu sơ bộ tổng mức đầu tư chưa có thông tin thuyết minh làm rõ một số yếu tố làm ảnh hưởng đến số liệu sơ bộ tổng mức đầu tư đã được Kiểm toán nhà nước nêu ra.

Cụ thể, về cơ cấu chi phí: Chi phí quản lý, tư vấn, khác trong sơ bộ tổng mức đầu tư tính 12,5% trên chi phí xây lắp + thiết bị. So với dự án đầu tư công cùng quy mô 4 làn xe như dự án đường cao tốc Mỹ Thuận – Cần Thơ (giai đoạn 1) thì tỷ lệ Chi phí quản lý, tư vấn, khác được tính là 7% theo chi phí xây lắp + thiết bị (giảm 2.476,68 tỷ đồng).

Còn về chi phí xây dựng: Chiều dài phần tuyến sau khi trừ chiều dài phần cầu và hầm có số liệu tính toán chưa phù hợp, với tổng giá trị 124,686 tỷ đồng, bao gồm: Dự án thành phần Bãi Vọt – Hàm Nghi; Dự án thành phần Hàm Nghi – Vũng Áng; Dự án thành phần Hoài Nhơn – Quy Nhơn; Dự án thành phần Quy Nhơn – Chí Thạnh; Dự án Vân Phong – Nha Trang;

Đơn giá phần tuyến dự án thành phần Cần Thơ – Hậu Giang, dự án thành phần 12 (Hậu Giang – Cà Mau) theo sơ bộ tổng mức đầu tư xác định hệ số vùng chưa phù hợp với quy định tại Quyết định số 65/QĐ-BXD ngày 20/01/2021 của Bộ Xây dựng (hồ sơ xác định vùng 3 hệ số 0,922; theo quy định là vùng 6 hệ số 1,09).

Chi phí hầm chui dân sinh tính trùng do đã có trong suất đầu tư đường làm tăng sơ bộ tổng mức đầu tư tại dự án thành phần Cần Thơ - Hậu Giang 307 tỷ đồng, dự án thành phần Hậu Giang - Cà Mau 512 tỷ đồng.

Chi phí xây dựng phần đường và phần cầu trong sơ bộ tổng mức đầu tư, đơn giá được tính toán theo Quyết định số 65/QĐ-BXD ngày 20/01/2021 của Bộ Xây dựng, tuy nhiên đơn giá chưa có sự thống nhất tính theo suất vốn đầu tư hay chi phí xây dựng (Phần cầu đang tính trên suất đầu tư; phần đường tính theo chi phí xây dựng).

Về dự phòng, Kiểm toán Nhà nước cho biết, chỉ số giá xây dựng tính toán trong sơ bộ tổng mức đầu tư tại Tờ trình 568/TTr-CP thiếu chỉ số giá xây dựng năm 2020 là năm gần nhất theo hướng dẫn của Thông tư số 11/2021/TT-BXD ngày 31/8/2021 của Bộ Xây dựng. Ngoài ra, tại Dự án thành phần Chí Thạnh – Vân Phong chỉ số giá còn chưa phù hợp.

Có thể giảm 16.330 tỷ đồng

Báo cáo của Kiểm toán cũng nêu rõ, qua xem xét trên suất đầu tư các dự án đầu tư đường cao tốc giai đoạn 2017-2020, cụ thể là Dự án thành phần đoạn Vĩnh Hảo – Phan Thiết (hình thức đầu tư công) là dự án tương tự về loại, cấp, quy mô công trình có tổng mức đầu tư (bao gồm cả GPMB) là 10.854 tỷ đồng/101km (tương đương 107,5 tỷ đồng/1km); Dự án thành phần đoạn Cam Lâm – Vĩnh Hảo (hình thức PPP) có tổng mức đầu tư (bao gồm cả GPMB) là 9.620,2 tỷ đồng/78,5 km (tương đương 122,6 tỷ đồng/1km); Dự án thành phần đoạn Phan Thiết – Dầu Giây có tổng mức đầu tư (bao gồm cả GPMB) là 12.577 tỷ đồng/100km (tương đương 125,77 tỷ đồng/1km).

Mặt khác, theo kết quả kiểm toán một số dự án đường cao tốc có quy tương tự (4 làn xe), như dự án đường cao tốc Mỹ Thuận - Cần Thơ giai đoạn 1 (4 làn xe, Quyết định phê duyệt dự án số 1170/QĐ-BGTVT  ngày 17/6/2020) và căn cứ Thông tư 11/2021/TT-BXD ngày 31/8/2021 hướng dẫn quy đổi chi phí về năm tính toán, sử dụng chỉ số giá xây dựng bình quân năm 2018, 2019, 2020 xác định lại số liệu sơ bộ tổng mức đầu tư như sau: Chi phí Xây dựng và thiết bị  89.111 tỷ đồng; giải phóng mặt bằng 19.097 tỷ đồng; Chi phí quản lý dự án, tư vấn, khác 6.036 tỷ đồng, chi phí dự phòng 16.361 tỷ đồng.

Tổng cộng là 130.605 tỷ đồng, giảm 16.330 tỷ đồng so với Tờ trình 519/TTr-CP; Bình quân 152,9 tỷ đồng/km (không bao gồm GPMB)

Kiểm toán Nhà nước đề nghị Chính phủ chỉ đạo Bộ Giao thông vận tải và cơ quan liên quan rà soát kỹ sơ bộ tổng mức đầu tư của các dự án , tính khả thi của sơ bộ tổng mức đầu tư, tham khảo số liệu tổng mức đầu tư của Dự án đường cao tốc Mỹ Thuận - Cần Thơ giai đoạn 1 để bảo đảm khả năng cân đối nguồn vốn giai đoạn 2021-2025 và đảm bảo có đủ vốn triển khai hoàn thành toàn bộ dự án vào năm 2025.