Trước tình thế “bức bách”, TP.HCM buộc phải chuyển đổi

Dù đã lấy lại được đà phục hồi sau hai năm dịch Covid-19 hoành hành, nhưng nhìn tổng thể, đà tăng trưởng của TP.HCM đã chậm lại. Tốc độ tăng trưởng giai đoạn 1996 - 2010 của kinh tế thành phố bình quân đạt 10,2%/năm, cao hơn 1,6 lần mức bình quân cả nước; nhưng đến giai đoạn 2011 - 2015 giảm xuống còn 7,22%/năm và giai đoạn 2016 - 2020 chỉ còn 6,41%/năm.

Nguyên nhân của sự chậm lại, theo nhìn nhận của ông Phan Văn Mãi, Chủ tịch UBND TP.HCM, đến từ “những thúc bách từ bên trong” của Thành phố, như giảm dần động lực tăng trưởng, biến đổi khí hậu, chất lượng cuộc sống, an ninh năng lượng, bảo tồn, phát triển đa dạng sinh học.

“Đây là những vấn đề nội tại mà nếu không chuyển đổi xanh, không có chiến lược bài bản, không có chính sách cụ thể lâu dài, thì chắc chắn kinh tế Thành phố sẽ không có năng lực cạnh tranh mới, không thể đóng góp tốt cho kinh tế cả nước”, ông Mãi nói.

Thực tế đã chỉ ra, quá trình phát triển kinh tế tạo ra cho TP.HCM nhiều áp lực lớn đối với môi trường. Tại Diễn đàn Kinh tế TP.HCM lần thứ 4 diễn ra cuối tuần qua với chủ đề “Tăng trưởng xanh - Hành trình hướng tới giảm phát thải ròng bằng 0”, Phó thủ tướng Lê Minh Khái nhìn nhận, TP.HCM vẫn là địa phương dẫn đầu cả nước về thu hút đầu tư nước ngoài và xuất nhập khẩu, số doanh nghiệp đang hoạt động chiếm gần 30% cả nước, nhưng cũng là địa phương có tổng lượng phát thải khí nhà kính lớn nhất (57,6 triệu tấn, chiếm 23,3% cả nước).

“Về cơ bản, nền kinh tế của Thành phố chủ yếu vẫn phát triển theo hướng kinh tế tuyến tính và chưa được xanh hóa; công tác bảo vệ môi trường có nhiều tiến bộ, song còn nhiều vấn đề đặt ra, nhiều việc phải làm tích cực hơn”, ông nói.

Trên thực tế, đối với định hướng chung về tăng trưởng xanh và kinh tế tuần hoàn, ông Phạm Bình An, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM nhấn mạnh, Thành phố đã hình thành hệ thống văn bản quy phạm pháp luật cho việc triển khai thực hiện tăng trưởng xanh từ năm 2012 đến nay và bước đầu nhận thức được sự cần thiết giảm cường độ phát thải khí nhà kính, tăng tỷ lệ sử dụng năng lượng tái tạo.

Cụ thể, có 4 ngành, lĩnh vực mà TP.HCM đã đạt kết quả bước đầu trong việc triển khai thực hiện tăng trưởng xanh. Đầu tiên là phát thải khí nhà kính và thị trường carbon, ông An cho biết, hiện đã có quy định cụ thể về đối tượng phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính và giảm nhẹ phát thải khí nhà kính.

Đối với năng lượng tái tạo, TP.HCM đã khuyến khích sử dụng năng lượng sạch/năng lượng mới trong các kế hoạch, chương trình hành động của Thành phố... Ngoài ra, Tổng công ty Điện lực TP.HCM (EVN HCMC) triển khai nhiều dự án điện mặt trời, bao gồm cả các công trình điện mặt trời nối lưới, trên địa bàn Thành phố.

Với giao thông xanh, chính sách cấp quốc gia và Thành phố đối với phát triển giao thông thân thiện với môi trường ngày càng cụ thể; khung pháp lý về sản xuất và tiêu dùng xanh đang được hoàn thiện. Các chương trình phát triển xanh, nâng cao nhận thức được triển khai. Đồng thời, người dân ngày càng quan tâm đến sản phẩm xanh khi mức sống người dân được cải thiện.

Lựa chọn nào cho Thành phố?

Dù việc chuyển đổi đã có những kết quả nhất định, song ông Phạm Bình An nhìn nhận, vấn đề đang đặt ra cho TP.HCM là rất lớn. Các văn bản hiện chỉ mang tính chất định hướng chính sách, chưa có nội dung cụ thể về chính sách hỗ trợ, nguồn lực tài chính thực hiện tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn lớn, trong khi nguồn ngân sách hạn hẹp.

TP.HCM đang hoàn thiện khung chiến lược phát triển xanh đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, nhằm xây dựng Thành phố trở thành đô thị văn minh, hiện đại nghĩa tình, là điểm đến hấp dẫn của nhà đầu tư, du khách. Khung chiến lược xác định 4 trụ cột chính: phát triển nguồn lực xanh, xây dựng hạ tầng xanh, phát triển hành vi xanh, xác định ngành và lĩnh vực tiên phong.

Nhưng đâu là lĩnh vực tiên phong mà Thành phố cần hướng tới trong chiến lược này? Đâu là cơ chế để Thành phố thực hiện? Theo gợi ý của ông Phạm Bình An, sản xuất - công nghệ cao; khởi nghiệp xanh; du lịch xanh và mảng xanh đô thị, nông nghiệp là những ngành/lĩnh vực mà Thành phố có thể hướng đến.

Đặc biệt, Thành phố sẽ thí điểm xây dựng Cần Giờ trở thành địa phương xanh, tiên phong thực hiện mục tiêu Net Zero vào năm 2035, trước 15 năm so với cam kết của Việt Nam với quốc tế. Muốn vậy, phải tập trung xây dựng giao thông xanh, các phương tiện giao thông phải sử dụng nhiên liệu xanh, năng lượng xanh; xử lý rác thành điện phục vụ nhu cầu sản xuất, sinh hoạt tại Cần Giờ; du lịch không thải rác nhựa, phát triển du lịch xanh và thí điểm tín chỉ carbon với rừng Cần Giờ...

Theo gợi ý của Phó trưởng ban Ban Kinh tế Trung ương Nguyễn Đức Hiển, trong khung chiến lược về tăng trưởng xanh, TP.HCM cần tiên phong phát triển một số ngành công nghiệp như công nghiệp công nghệ số, công nghiệp sinh học, công nghiệp công nghệ cao. Đặc biệt, Thành phố cần lên lộ trình và các cơ chế, chính sách cụ thể để chuyển dịch cơ cấu nội ngành công nghiệp sang các ngành có tính nền tảng, ưu tiên, mũi nhọn, có hàm lượng công nghệ và giá trị gia tăng cao; chuyển đổi các ngành công nghiệp thâm dụng tài nguyên, năng lượng sang các ngành công nghiệp xanh, công nghiệp phát thải carbon thấp…

Ông Hiển cũng gợi ý, TP.HCM cần tiếp tục triển khai xây dựng đề án trở thành trung tâm tài chính của khu vực và quốc tế; đi đầu trong phát triển, thử nghiệm các sản phẩm mới, sản phẩm xanh; và là trung tâm khoa học, công nghệ, đổi mới, sáng tạo của khu vực. Trong đó, các trung tâm đổi mới, sáng tạo phải lấy nòng cốt từ các khu công nghệ cao, phát huy các trường đại học, trong đó có Đại học Quốc gia TP.HCM.

Đối với nguồn lực tài chính, ông Nguyễn Đức Hiển cho rằng, TP.HCM cần chủ động khai thác và phát triển tài chính xanh. Tính đến cuối năm 2022, dư nợ cấp tín dụng đối với các dự án xanh của cả nước mới đạt gần 500.000 tỷ đồng (chiếm khoảng 4,2% tổng dư nợ nền kinh tế), tập trung vào các lĩnh vực như năng lượng tái tạo (tỷ trọng cao nhất 47%), tiếp đến là nông nghiệp xanh (chiếm trên 30%). Vì vậy, trong lĩnh vực tài chính, Thành phố phải tiên phong thu hút các nguồn lực tài chính xanh cho tăng trưởng, tiên phong trong việc phát hành trái phiếu xanh.