Chỉ mới nhắm vào nạn nhân mà quên lùng thủ phạm

Theo Luật sư Trương Thanh Đức, nợ xấu xảy ra có nhiều nguyên nhân, nhưng chủ yếu là do khách hàng vay vốn. Các ngân hàng không phải là con nợ xấu, mà là chủ nợ xấu và cũng là nạn nhân của nợ xấu.  Thế nhưng, nghịch lý là pháp luật và thái độ của xã hội lâu nay đang nghiêng về phía bảo vệ con nợ (khách nợ), người gây ra nợ xấu, vi phạm cam kết, chây ỳ trả nợ, trong khi có xu hướng đổ lỗi cho ngân hàng - chủ sở hữu tài sản hợp pháp của nợ xấu.

"Điều đó như mới chỉ nhắm tới nạn nhân, mà quên truy bắt và trừng trị thủ phạm”, Luật sư Trương Thanh Đức ví.

Theo chuyên gia này, nếu cứ đổ hết lỗi cho ngân hàng gây ra nợ xấu, xử lý hình sự tràn lan nợ xấu, từ chối sửa luật để xử lý nợ xấu, không dùng ngân sách để xử lý nợ xấu, để ngân hàng “đơn thương độc mã” xử lý nợ xấu… thì “đừng thắc mắc” tại sao việc xử lý nợ xấu lại chậm, ngân hàng không đạt chuẩn quốc tế. Và cũng đừng bắt buộc ngân hàng phải cơ cấu lại nợ xấu, phải cho vay lãi suất thấp, cứu giúp doanh nghiệp hay chịu trách nhiệm về tăng trưởng kinh tế. Cuối cùng, không thể hy vọng doanh nghiệp và nền kinh tế phát triển nhanh chóng, hiệu quả khi mà nợ xấu vẫn còn cao.

Trong bối cảnh hiện nay, vướng mắc chủ yếu nằm trong các đạo luật. Vì vậy, theo Luật sư Trương Thanh Đức, nên muốn tháo gỡ thì phải sửa luật, chẳng hạn ban hành một đạo luật để xử lý nợ xấu.

Bảo bối xử lý nợ đang nằm trong tay ai?

Luật sư Trương Thanh Đức nhận định, nợ xấu vẫn đang là một nguy cơ lớn của nền kinh tế. Vì vậy, nếu không có một đạo luật hay một số điều luật đặc biệt để xử lý, thì sẽ có nguy cơ kéo dài số năm giải quyết lên trên 1 con số. Và “bảo bối” để sớm thoát hiểm nợ xấu, theo LS Đức, đang nằm trong tay Toà án, cơ quan thi hành án, Chính phủ và Quốc hội".

Khâu gian nan nhất trong xử lý nợ xấu hiện nay chính là phát mại được tài sản bảo đảm là bất động sản, do quy định còn vướng nhiềm điểm, nhiều vướng mắc và gần như phải có sự “đồng thuận” của khách hàng cũng như nhiều cơ quan, ban ngành liên quan. Đặc biệt, khi ngân hàng bất lực, phải nhờ Toà án phán xử thì lại khó khăn, tốn kém, phức tạp, chậm trễ, mỗi vụ việc bình quân mất đến vài ba năm. Chỉ riêng thời hiệu khởi kiện hợp đồng tín dụng, trong khoảng 20 năm qua đã thay đổi đến 7 – 8 lần với nhiều quy định cần làm rõ hơn.

Có rất nhiều bất cập trong các quy định hiện nay. Thứ nhất, hợp đồng thế chấp bị tuyên vô hiệu tràn lan. Bộ luật Dân sự nước ta được coi là quy định nhiều biện pháp bảo đảm vào loại nhất thế giới (trước đây là 7, từ năm 2017 là 9 biện pháp), nhưng rất khó thực hiện vì có mâu thuẫn, xung đột, nên luôn phải đối mặt với nguy cơ bị tuyên vô hiệu một cách vô tội vạ. Chẳng hạn, khi Luật Đất đai năm 2003 quy định được bảo lãnh bằng quyền sử dụng đất thì Bộ luật Dân sự năm 2005 không cho phép, đến khi Luật Đất đai năm 2013 bỏ quy định được bảo lãnh bằng quyền sử dụng đất, thì Bộ luật Dân sự năm 2015 lại cho phép.  

Thứ hai, chi phí xử lý nợ xấu bị “trói” như kinh doanh. Đơn cử, hoạt động bán tài sản thế chấp để xử lý nợ xấu vẫn phải phải nộp nhiều loại thuế và phí như đối với hoạt động kinh doanh. Ngoài ra, tổ chức tín dụng thu nợ thông qua thi hành án luôn phải chịu một khoản phí thi hành án khoảng 3% số tiền, giá trị tài sản thực nhận. Rồi mức chi hoa hồng môi giới bán tài sản thế chấp, cầm cố không vượt quá 1% giá trị thực tế thu được từ tiền bán tài sản qua môi giới theo Thông tư số 05/2013/TT-BTC ngày 09-10-2013 “Hướng dẫn chế độ tài chính đối với tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài”.

Thứ ba, có nhiều quy định bất cập quy định về mua bán nợ. Cụ thể, một trong các biện pháp xử lý nợ hữu hiệu của chủ nợ là bán nợ (bán quyền đòi nợ) cho cá nhân, doanh nghiệp, trong đó có doanh nghiệp chuyên kinh doanh dịch vụ mua bán nợ. Tuy nhiên, trước đây do pháp luật không rõ ràng, nên các Phòng đăng ký kinh doanh hầu như không cấp giấy chứng nhận đăng ký thành lập công ty mua bán nợ.

Nghị định số 69/2016/NĐ-CP ngày 01-7-2016 của Chính phủ về “Điều kiện kinh doanh mua bán nợ” phải có các mức vốn pháp định 5 tỷ đồng đối với doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ môi giới mua bán nợ, tư vấn mua bán nợ; 100 tỷ đồng đối với doanh nghiệp kinh doanh hoạt động mua bán nợ và 500 tỷ đồng đối với doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ sàn giao dịch nợ. Các mức vốn này được xem là quá cao.

Doanh nghiệp trong nước và nước ngoài mua nợ, khi thay thế ngân hàng nhận thế chấp bằng quyền sử dụng đất thì vướng quy định của Luật Đất đai năm 2013 về việc không nhận thế chấp. Những yếu tố như vậy đã ngăn chặn sự hình thành và phát triển của thị trường mua bán nợ.

Thứ tư, vẫn còn tình trạng hình sự hóa trách nhiệm của ngân hàng. Đây là một trong những nguyên nhân góp phần cản trở quá trình xử lý nợ xấu….

Tất cả những bất cập trên không chỉ khiến việc xử lý nợ xấu hiện tại gian nan mà còn dẫn tới nguy cơ tái diễn nợ xấu trầm trọng trong tương lai.   

Do vậy, theo Luật sư Trương Thanh Đức, muốn xử lý nợ xấu hiệu quả, phải sửa đổi 9 luật và ban hành một đạo luật riêng về xử lý nợ xấu.

Trước mắt, cần sửa một số Luật như Luật Thuế giá trị gia tăng năm 2008 (sửa đổi năm 2013, 2014 và 2016); Luật Thi hành án dân sự năm 2008 (sửa đổi năm 2014); Luật Các tổ chức tín dụng năm 2010; Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010; Luật Đất đai năm 2013, Bộ luật Hình sự năm 2015: Bộ luật Dân sự năm 2015...

Bên cạnh đó, Luật Đấu giá tài sản (đang trình xin ý kiến Quốc hội) cũng cần quy định theo hướng công nhận hiệu lực pháp lý của việc bán đấu giá, kể cả bán nợ, để tránh xung đột với các luật khác và bảo vệ quyền lợi chính đáng của người mua tài sản đấu giá, qua đó thúc đẩy việc bán tài sản thế chấp của ngân hàng.