Đây là chia sẻ của ông Nguyễn Anh Sơn, Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) tại tọa đàm "Giải pháp tăng trưởng xuất khẩu cao về bền vững", sáng 16/12.

Theo Cục Xuất nhập khẩu, 5 năm qua (2020-2025), hoạt động xuất nhập khẩu ghi dấu một giai đoạn bứt phá mạnh mẽ, trở thành trụ cột quan trọng của tăng trưởng kinh tế. Tốc độ tăng trưởng xuất khẩu bình quân đạt khoảng 10%/năm, đưa Việt Nam gia nhập nhóm 20 nền kinh tế có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất thế giới từ năm 2023.

Năm ngoái, quy mô thương mại đạt gần 800 tỷ USD và chỉ còn ít ngày nữa, lần đầu tiên sẽ cán mốc trên 900 tỷ USD.

Việt Nam tiếp tục duy trì xuất siêu liên tục 10 năm, kể từ năm 2016, qua đó góp phần quan trọng tạo nguồn ngoại tệ ổn định, giảm áp lực lên tỷ giá và củng cố dự trữ ngoại hối quốc gia.

Đối mặt với hàng loạt khó khăn cả từ bên trong lẫn bên ngoài, nhất là tác động của thuế quan đối ứng của Mỹ áp lên hàng hóa xuất khẩu, 11 tháng năm 2025, kim ngạch xuất khẩu cả nước mang về 430,2 tỷ USD, tăng 16,1% so với cùng kỳ năm trước.

Dự kiến cả năm 2025, xuất khẩu ước đạt trên 470 tỷ USD, tăng 16% so với năm 2024, khẳng định vị thế của Việt Nam là một trong những nền kinh tế có độ mở cao và là điểm sáng trong thương mại khu vực và toàn cầu.

Nhưng xuất khẩu trong thời gian tới sẽ khó duy trì đà tăng bền vững nếu hàng hóa không đáp ứng được đòi hỏi mới từ các thị trường nhập khẩu. Cùng với đó, chủ nghĩa bảo hộ gia tăng đang đe dọa tới không ít ngành hàng đóng góp kim ngạch lớn.

Bởi, thách thức về các tiêu chuẩn mới về phát triển bền vững, giảm phát thải, truy xuất nguồn gốc, trách nhiệm xã hội và “xanh hóa” chuỗi cung ứng ngày càng trở thành điều kiện bắt buộc, tạo sức ép lớn đối với doanh nghiệp xuất khẩu, nhất là doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Bà Nguyễn Thị Thu Trang, chuyên gia pháp luật và hội nhập Kinh tế quốc tế cho rằng, đáp ứng các tiêu chuẩn bền vững của thị trường thế giới đang là đòi hỏi tất yếu, buộc các nhà cung ứng trong nước phải tuân thủ nếu muốn duy trì đà tăng xuất khẩu trong dài hạn. Với nhóm hàng công nghiệp, đó là các quy định về thuế carbon (CBAM), quy định chống phá rừng (EUDR) của EU, quy định về thẩm định chuỗi cung ứng bền vững....

Đối với nhóm hàng hóa nông sản, phải đáp ứng được giới hạn các loại/số lượng hóa chất, thuốc trừ sâu, phân bón được phép sử dụng trong sản xuất; Giảm mức tồn dư thuốc bảo vệ thực vật, chất kháng sinh cho phép trong sản phẩm, giới hạn loại vật liệu được phép sử dụng để đóng gói thực phẩm...

"Tóm lại, tiêu chuẩn mà các thị trường nhập khẩu lớn đang và sẽ áp dụng sẽ có tác động đến hầu hết các ngành hàng xuất khẩu chủ chốt của Việt Nam, như điện tử, nông sản, hàng dệt may, gỗ và sản phẩm gỗ...", bà Trang cho hay.

Bên cạnh những thách thức từ bên ngoài, bản thân hoạt động xuất khẩu của Việt Nam cũng còn nhiều yếu tố chưa thực sự bền vững.

Theo ông Nguyễn Anh Sơn, tăng trưởng xuất khẩu hiện nay vẫn phụ thuộc đáng kể vào khu vực doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, trong khi khu vực doanh nghiệp trong nước chưa tham gia sâu vào các khâu có giá trị gia tăng cao trong chuỗi sản xuất và phân phối toàn cầu. 

Cùng đó, nhiều ngành hàng còn phụ thuộc lớn vào nguồn nguyên liệu, linh kiện nhập khẩu, khiến hoạt động sản xuất và xuất khẩu dễ bị tổn thương trước các cú sốc bên ngoài và nguy cơ đứt gãy chuỗi cung ứng. 

Số liệu của Cục Thống kê, 11 tháng năm 2025, xuất khẩu của khu vực trong nước đạt 102,41 tỷ USD, chiếm 23,8%, ngược lại, khu vực FDI đạt 327,73 tỷ USD, chiếm tới 76,2% tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước. Cán cân thương mại hàng hóa xuất siêu 20,53 tỷ USD, nhưng mổ xẻ sâu hơn thì khu vực kinh tế trong nước nhập siêu tới 25,99 tỷ USD; khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (kể cả dầu thô) xuất siêu 46,52 tỷ USD. 

Mục tiêu tăng trưởng kinh tế hai con số trong những năm tới sẽ tiếp tục có sự góp sức lớn của xuất khẩu, là động lực then chốt, nhưng lúc này, xuất khẩu đang đứng trước bài toán phải chuyển mạnh từ tăng trưởng theo chiều rộng sang tăng trưởng theo chiều sâu, gắn với nâng cao giá trị gia tăng, hàm lượng công nghệ, tỷ lệ nội địa hóa và năng lực tự chủ của nền kinh tế.

Nêu những yếu tố được xem là động lực tăng trưởng mới trong giai đoạn tới, ông Trần Thanh Hải, Phó cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu cho rằng, phải tập trung đầu tư phát triển công nghiệp nền tảng, cho nghiên cứu-phát triển, chủ động cung ứng nguyên liệu, đa dạng thị trường xuất nhập khẩu, đổi mới công tác xúc tiến thương mại và tận dụng thương mại điện tử xuyên biên giới để tăng xuất khẩu...