Đã phân cấp, phân quyền mạnh mẽ, triệt để

Lãng phí trong đầu tư công là một trong những nội dung được nhiều đại biểu Quốc hội đề cập trong phiên thảo luận chiều 2/6 về báo cáo của Chính phủ về công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2021.

Theo đại biểu Phạm Văn Thịnh (Bắc Giang), thời gian là thứ quý giá nhất, lãng phí thời gian thì cũng không khác lãng phí vậy chất. Và do vậy, để thực hành tiết kiệm, chống lãng phí thì mục tiêu cần làm là phải giảm thời gian để tuân thủ các quy định của pháp luật cho các tổ chức, cá nhân trong chính cơ quan nhà nước cũng như toàn xã hội.

Đại biểu Phạm Văn Thịnh đã đề xuất việc đẩy mạnh phân cấp, bởi hiện nay, phân cấp còn chưa đồng bộ, khi việc tổng thể thì giao quyền cho địa phương, nhưng những lĩnh vực cụ thể trong đó lại không được phân cấp.

“Giải trình của các địa phương chậm giải ngân đầu tư công hầu hết đều có đề nghị đẩy mạnh phân cấp và nêu ý kiến nếu phân cấp triệt để và đồng bộ tiến độ triển khai và thực hiện dự án đầu tư có thể rút ngắn được từ 6 đến 12 tháng. Điều đó cho thấy phân cấp hiện nay không chỉ tạo ra sự lãng phí rất lớn mà ở góc độ nào đó còn làm chậm và mất đi cơ hội phát triển của đất nước”, đại biểu Phạm Văn Thịnh nói.

Trong khi đó, theo đại biểu Hoàng Thị Thanh Thúy (Tây Ninh), tình trạng lãng phí đất đai, dự án treo, hiệu quả đầu tư thấp, thu hồi tài sản tham nhũng chậm, cải cách hành chính chưa đạt yêu cầu, nhất là tình trạng chậm giải ngân nguồn vốn đầu tư... tất cả đều là lãng phí.

“Điều này làm thất thoát nguồn lực quốc gia, là nguyên nhân làm suy yếu nguồn lực, kìm hãm sự phát triển của đất nước, ảnh hưởng đến lòng tin của nhân dân”, đại biểu Hoàng Thị Thanh Thúy nói.

Cùng chung quan điểm, đại biểu Nguyễn Văn Huy (Thái Bình) đã đề cập tình trạng giải ngân vốn đầu tư công, 4 tháng chỉ dạt 16,36%, thấp hơn mức đạt được của cùng kỳ năm 2021, để cho rằng đây là “một lãng phí lớn”, khi tiền nằm đó mà Chính phủ phải trả thêm phí về vốn.

Liên quan đến ý kiến của các đại biểu Quốc hội, nói về chuyện thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong lĩnh vực đầu tư công, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng nói, đây là một vấn đề “rất lớn và rất khó”.

“Nếu chúng ta hiểu rõ hơn thì đại biểu Quốc hội sẽ có sự chia sẻ, ủng hộ trong việc giám sát cũng như là quyết sách cho những giải pháp mang tính đột phá trong thời gian tới”, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh.

Theo Bộ trưởng, để nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng vốn đầu tư công, chúng ta đã có rất nhiều đổi mới quan trọng và căn bản. “Chúng ta đã phân cấp, phân quyền mạnh mẽ, triệt để”, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng nói và cho biết, liên quan đến vấn đề đầu tư công, đến nay đã phân cấp gần hết, từ lựa chọn dự án, lập dự án, thẩm định, phê duyệt, điều chỉnh vốn, giao vốn, tổ chức đấu thầu, giải phóng mặt bằng…, chỉ còn một vấn đề về chuyển đổi mục đích sử dụng đất lúa, đất rừng mà thôi.

Cũng chính vì điều này và cũng vì đã thay đổi tư duy và phương pháp lập kế hoạch từ ngắn hạn hàng năm sang kế hoạch trung hạn 5 năm, chuyển từ quản lý, điều hành bằng văn bản dưới luật sang quản lý bằng Luật Đầu tư công, thay đổi từ cơ chế theo dõi tiền kiểm sang hậu kiểm… nên thời gian qua, đã khắc phục được tình trạng đầu tư dàn trải, manh mún, không gắn với khả năng cân đối vốn, phát sinh nợ đọng xây dựng cơ bản…

Tuy nhiên, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cũng thừa nhận, vẫn còn những tồn tại, hạn chế cần khắc phục. Chẳng hạn, chất lượng và tiến độ trong công tác chuẩn bị đầu tư chưa tốt, tiến độ phê duyệt các dự án, giao kế hoạch vốn chi tiết thì còn chậm, giải ngân thì chưa đáp ứng được yêu cầu, vẫn còn tình trạng đầu năm thong thả, cuối năm vất vả…

Chậm giải ngân không phải chỉ liên quan Luật Đầu tư công

Đề cập tiến độ giải ngân vốn đầu tư công, vốn nhận được rất nhiều sự quan tâm của cả xã hội, và là vấn đề mà trong 2 ngày thảo luận tại hội trường, các đại biểu phát biểu rất nhiều, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cho biết, thực tế giải ngân giai đoạn 2017-2022 cho thấy, giải ngân của 5 tháng thường đạt trong khoảng từ 22 đến 26% kế hoạch được Thủ tướng Chính phủ giao. Trong đó, thấp nhất là năm 2021 - đạt 22,12%, cao nhất là năm 2019 - 26,4%.

Cũng theo Bộ trưởng, giải ngân của cả năm cũng có sự biến động rất khác nhau, từ 76,89% đến 96,47%. Năm tỷ lệ giải ngân cao nhất là năm 2020, đạt 96,47%, đó cũng là năm cuối kỳ thực hiện kế hoạch trung hạn 2016-2020. Năm cao thứ hai là năm 2021 vừa qua, đạt 95,7%. Đây cũng là năm tiếp tục thực hiện hoàn thành các dự án của giai đoạn 2016-2020 và chuẩn bị đầu tư cho giai đoạn 2021-2025.

“Như vậy, có thể nóim tỷ lệ giải ngân thường tăng dần vào thời điểm cuối năm và cuối kỳ kế hoạch. Và điều này có xu hướng trở thành quy luật. Việc nhận định giải ngân nhanh hay chậm cần xem xét đến yếu tố này”, Bộ trưởng nói.

Hơn thế nữa, theo Bộ trưởng, trong cùng một điều kiện như nhau, cùng một thể chế như nhau, có tỉnh, bộ, ngành giải ngân cao, có nơi thì thấp, và nguyên nhân là do sự quan tâm của các cấp lãnh đạo. Nếu có sự quan tâm chỉ đạo sát sao, năng lực của ban quản lý dự án, nhà thầu tốt thì tiến độ giải ngân cao hơn.

Khẳng định rằng, dự án đầu tư công là một dự án mang tính chất tổng hợp, chịu sự điều chỉnh của rất nhiều quy định pháp luật, và do đó, để thực hiện được thì dự án phải tuân thủ đồng thời nhiều quy định mang tính đa ngành, đa lĩnh vực, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cho biết, nguyên nhân tác động đến giải ngân đầu tư công “rất đa dạng, phong phú và không đồng nhất” giữa các ngành, lĩnh vực và địa phương.

Tuy vậy, có thể tập trung vào một số nguyên nhân cơ bản. Đó là, tiến độ và chất lượng công tác lập, thẩm định, phê duyệt, giao kế hoạch vốn đầu tư, việc lựa chọn dự án, xây dựng danh mục và chuẩn bị đầu tư còn nhiều bất cập, hiệu quả chưa cao.

Tiếp đó là việc chấp hành các quy định pháp luật liên quan đến đầu tư công còn gặp nhiều khó khăn, do hệ thống pháp luật quy định chưa đồng bộ và việc triển khai thực hiện các quy định còn lúng túng.

“Vấn đề đầu tư công không chỉ liên quan đến Luật Đầu tư công, mà còn liên quan đến rất nhiều luật, tùy tính chất của từng dự án, như Luật Quy hoạch, Luật Ngân sách nhà nước, Luật Xây dựng, đất đai, bảo vệ môi trường, đấu thầu, lao động, thuế, khoáng sản, các luật chuyên ngành, Luật Điều ước quốc tế, cam kết khác của Chính phủ… Các khâu này lại không thể thực hiện đồng thời được mà theo từng bộ luật, theo từng quy trình và xong khâu này mới đến khâu kia nên mất rất nhiều thời gian”, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng lý giải.

Ngoài ra còn một loạt nguyên nhân vẫn được nhắc tới lâu nay, như năng lực quản lý của các cấp, nhất là ban quản lý dự án thì chưa đồng đều và có nơi yếu kém, chậm đổi mới và chưa có hiệu quả; sự lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện ở một số bộ, ngành, địa phương thiếu quyết liệt, sâu sát, cụ thể, thiếu quyết tâm; vai trò của người đứng đầu chưa được phát huy; kỷ luật, kỷ cương chưa nghiêm, công tác thanh tra, kiểm tra còn hạn chế, việc xử lý các vi phạm thì chậm trễ trong quản lý và sử dụng đầu tư công…

Chưa kể, còn các vấn đề đặc thù thời gian gần đây, như dịch Covid-19, giá nguyên nhiên vật liệu tăng cao, các nhà thầu có xu hướng tích lũy khối lượng dồn vào cuối năm để nghiệm thu, thanh toán…

Bên cạnh đó, theo Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng, còn một nguyên nhân quan trọng khác. Đó là, tuy năm 2022 là năm thứ hai triển khai kế hoạch đầu tư công trung hạn, nhưng thực chất lại là năm đầu tiên, vì Quốc hội mới thông qua kế hoạch trung hạn 2021-2025 vào tháng 7/2021.

Chính vì vậy, từ đầu năm đến nay chủ yếu tập trung vào làm thủ tục, tất cả việc này phải mất 6-8 tháng, do đó, tiến độ giải ngân của dự án khởi công mới chỉ được đẩy mạnh vào những tháng cuối năm.

Đẩy nhanh giải ngân đầu tư công phải bằng các biện pháp căn cơ, lâu dài

Sau khi nói rõ các nguyên nhân khiến giải ngân vốn đầu tư công chậm, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng đã nhấn mạnh rằng, để đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự án đầu tư công, thì không thể chỉ quan tâm giải quyết trước mắt, mà phải được giải quyết căn cơ, lâu dài.

Và giải pháp là tiếp tục hoàn thiện thể chế và thay đổi cách tiếp cận quản lý, sử dụng nguồn vốn đầu tư công, làm sao phù hợp và theo kịp với yêu cầu phát triển. “Cũng không thể chỉ giải quyết bằng Luật Đầu tư công mà còn phải giải quyết thông qua việc sửa đổi các luật khác thuộc các ngành, lĩnh vực liên quan, như tôi đã báo cáo”, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh.

Về các giải pháp cụ thể, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cho biết, dự kiến báo cáo với Chính phủ phải ban hành ngay những quy định nhằm nâng cao kỷ luật, kỷ cương tuân thủ các quy định của pháp luật.

Đồng thời, xây dựng và ban hành các quy định về hành động trước đặc biệt là vấn đề tách giải phóng mặt bằng như nhiều đại biểu nêu.

“Cũng nhân đây xin Quốc hội ủng hộ và cho phép tách giải phóng mặt bằng ra thành dự án độc lập để có thể triển khai sớm hơn”, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng đề đạt.

Cũng liên quan đến vấn đề này, khi giải trình trước Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc, cho rằng, việc tách đền bù giải phóng mặt bằng ra khỏi dự án đầu tư “là rất tốt”,

“Khi chúng ta phê duyệt dự án xong, thiết kế kỹ thuật xong, dự toán xong, đấu thầu xong mới đền bù giải phóng mặt bằng thì 1 năm sau chúng ta mới triển khai được dự án. Cho nên, tôi nghĩ không chỉ công trình đặc biệt nhóm A, nhóm B mà kể cả nhóm C đều tách giải phóng mặt bằng ra, chúng ta chuẩn bị giải phóng mặt bằng được thì mới nhanh”, Bộ trưởng Hồ Đức Phớc nói.

Ngoài giải pháp này, các giải pháp khác được Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng đề cập là sửa đổi các văn bản quy định pháp luật liên quan; tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra; địa phương tăng cường công tác quản lý hiệu lực, hiệu quả về đất đai…

“Đặc biệt, đối với các đại biểu Quốc hội, chúng tôi rất mong các đại biểu tăng cường công tác giám sát việc triển khai giải ngân đầu tư công ở các bộ, ngành, các địa phương, cũng như góp ý với Chính phủ về các giải pháp, ủng hộ Chính phủ các giải pháp để chúng ta có thể khắc phục được tình trạng chậm trễ giải ngân đầu tư công mà lâu nay chúng ta đã nêu”, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh.