Kỷ lục 4,7 tỷ USD xuất siêu và dấu ấn của doanh nghiệp FDI 

Số liệu vừa được Tổng cục Hải quan công bố cách đây ít ngày, trong tháng 8/2018, trị giá xuất khẩu, nhập khẩu của Việt Nam đã xác lập ngưỡng cao nhất từ trước đến nay. Trong đó, xuất khẩu đạt 23,48 tỷ USD, tăng tới 15,6% so với tháng trước; nhập khẩu đạt 21,28 tỷ USD, tăng 1,6%. 

Với kết quả trên, cán cân thương mại hàng hóa trong tháng 8/2018 đã thặng dư gần 2,2 tỷ USD - mức xuất siêu trong tháng cao nhất từ trước tới nay, qua đó đưa mức xuất siêu trong 8 tháng đầu năm 2018 lên 4,69 tỷ USD - cũng là một con số kỷ lục.

Có lẽ, không cần phải bàn cãi về lý do thương mại hàng hóa Việt Nam đạt được kết quả đáng ghi nhận như vậy. “Không có khu vực FDI, không thể có con số xuất siêu gần 4,7 tỷ USD, cũng không thể có mức dự trữ ngoại hối trên 63 tỷ USD”, GS-TSKH. Nguyễn Mại, nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Nhà nước về Hợp tác và Đầu tư khẳng định chắc nịch.

Có lẽ, phải nhắc lại câu chuyện từ năm 2010, khi Việt Nam nhập siêu tới 12,6 tỷ USD, tuy đã giảm khá nhiều so với con số trên 18 tỷ USD của năm 2008, nhưng nhập siêu lớn vẫn luôn là nỗi ám ảnh với nền kinh tế Việt Nam. Cuối năm đó, khi xây dựng Kế hoạch Phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2011 - 2015, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã đặt ra mục tiêu là đến năm 2015, cán cân thương mại sẽ cân bằng. Đặt mục tiêu như vậy, song trong các cuộc thảo luận, không ít chuyên gia nghi ngại, đó là mục tiêu bất khả thi. 

Nhưng bất ngờ, chưa tới năm 2015, Việt Nam đã thặng dư cán cân thương mại vào năm 2012, sau 20 năm nhập siêu, với con số là 780 triệu USD. Tuy nhiên, niềm vui chỉ được phân nửa, bởi kèm theo đó là nỗi lo sản xuất khó khăn nên nhập khẩu tăng chậm lại, nhập khẩu tăng chậm nên mới có xuất siêu. Điều đó có nghĩa, xuất siêu là không bền vững. 

Song bất chấp những nghi ngại, kể từ thời điểm đó, nền kinh tế Việt Nam liên tục có xuất siêu. Năm 2017, Việt Nam xuất siêu 2,92 tỷ USD và 8 tháng đầu năm nay, con số là gần 4,7 tỷ USD. “Khu vực FDI liên tục xuất siêu với số lượng lớn, chẳng những bù đắp được cho nhập siêu của khu vực trong nước, mà còn tạo ra xuất siêu trong những năm gần đây”, Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) nhận định.

Năm ngoái, khu vực FDI xuất siêu 25,81 tỷ USD không những đủ bù đắp phần nhập siêu 22,9 tỷ USD của doanh nghiệp trong nước, mà còn giúp nền kinh tế thặng dư thương mại. 

Ngoài ra, ở bình diện chung, theo đánh giá của Cục Đầu tư nước ngoài, hơn 30 năm qua, việc Việt Nam đạt được những thành tựu nổi bật về xuất nhập khẩu, trở thành quốc gia đứng thứ hạng cao về thương mại quốc tế là nhờ doanh nghiệp FDI. Khu vực FDI với sự có mặt của các tập đoàn đa quốc gia đã góp phần đưa Việt Nam từng bước tham gia chuỗi giá trị toàn cầu, chuyển đổi cơ cấu hàng hóa xuất khẩu. 

Không chỉ tốc độ tăng trưởng xuất khẩu không ngừng tăng lên, mà báo cáo Mức độ đa dạng kinh tế của Việt Nam, do Ban Kinh tế Trung ương và Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ thực hiện cho thấy, Việt Nam là quốc gia bổ sung nhiều sản phẩm nhất vào danh mục sản phẩm của mình, lên tới 460 sản phẩm, cao hơn Trung Quốc, Ấn Độ… Tính đa dạng trong xuất khẩu có đóng góp quan trọng của các doanh nghiệp FDI. 

Thực tế, ngoài chuyện vì sản xuất chậm lại nên Việt Nam bắt đầu có xuất siêu vào năm 2012, thì nguyên nhân lớn nhất nằm ở sự gia tăng sản xuất và xuất khẩu của hàng loạt ông lớn FDI như Panasonic, LG, Intel…, đặc biệt là Samsung. Năm 2012, Samsung đã xuất khẩu 12,9 tỷ USD, đóng góp lớn 11,3% tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước và góp phần quan trọng để nền kinh tế có xuất siêu. 

Có nên “thoát bóng” FDI?

Ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban Pháp chế (Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam) đã có lần hồ hởi nói về chuyện Việt Nam xuất khẩu 10 đồng thì 5 đồng, thậm chí là 7 đồng của khu vực FDI, để khẳng định những đóng góp “quá quan trọng” của khu vực FDI với kinh tế - xã hội Việt Nam.

Và có lẽ, không phải ngẫu nhiên khi chuẩn bị tổng kết 30 năm thu hút FDI, dù được đặt sau các đóng góp liên quan đến phát triển và tăng trưởng kinh tế, thúc đẩy chuyển đổi cơ cấu kinh tế, hay chuyển giao công nghệ, tăng năng suất lao động và tác động lan tỏa tới khu vực kinh tế trong nước…, song đóng góp cho thúc đẩy hội nhập và phát triển ngoại thương của khu vực FDI đã luôn được Bộ Kế hoạch và Đầu tư nhấn mạnh. Thực tế, tăng cường xuất nhập khẩu chính là một nền tảng khá quan trọng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của Việt Nam, cũng như thúc đẩy nền kinh tế phát triển nói chung.

Tuy nhiên, cũng chính vì có đóng góp lớn cho xuất khẩu, mà không ít ý kiến bày tỏ lo ngại rằng, kinh tế Việt Nam phụ thuộc quá lớn vào “cái bóng” FDI. Câu hỏi đặt ra là, liệu Việt Nam có nên tìm mọi cách để “thoát bóng” FDI hay không?

Ở bài viết này, xin chưa đề cập những vấn đề liên quan đến mối liên kết, tác động lan tỏa giữa khu vực FDI và trong nước còn chưa được kỳ vọng, khiến giá trị gia tăng mà nền kinh tế thu được chưa cao, dù kim ngạch xuất khẩu lớn, mà chỉ đề cập cách thu hút FDI hiện nay mà nhiều chuyên gia kinh tế trong nước lo lắng. 

Chuyên gia Bùi Trinh cho rằng, cách thu hút vốn FDI hiện nay khiến lợi ích đất nước bị thu hẹp, do dành nhiều ưu đãi cho sản xuất hàng xuất khẩu - lĩnh vực mà các doanh nghiệp FDI chiếm ưu thế, dẫn tới doanh nghiệp FDI được hưởng nhiều ưu đãi. Trong khi đó, khu vực trong nước lại ít tiếp cận được các chính sách ưu đãi này, do chủ yếu sản xuất hàng tiêu thụ nội địa.

Liên quan đến vấn đề này, thông tin cho biết, đã có những đề xuất về việc tới đây sẽ tiến tới cân bằng giữa thu hút đầu tư định hướng xuất khẩu với thu hút đầu tư vào các ngành, lĩnh vực để đảm bảo nhu cầu ngày càng tăng của thị trường nội địa, cũng như để thực hiện các chiến lược phát triển công nghiệp trong nước. Cộng thêm các giải pháp thúc đẩy phát triển khu vực tư nhân trong nước, thì khi ấy, “cái bóng” của khu vực FDI sẽ không còn quá lớn, mà sẽ là phát triển song hành, mang lại nhiều lợi ích hơn cho kinh tế Việt Nam.