Sáng 24/6, tiếp tục Kỳ họp thứ 7, Quốc hội đã biểu quyết thông qua dự thảo Luật Tổ chức Tòa án Nhân dân (sửa đổi), với 459/464 đại biểu tán thành.

Gồm 9 chương 152 điều, Luật này có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2025.

Trình bày báo cáo tóm tắt giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo của Ủy ban Thường vụ Quốc hội trước khi đại biểu bấm nút, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga nêu một số vấn đề lớn quá trình thảo luận còn ý kiến khác nhau.

Về tham dự và hoạt động thông tin tại phiên tòa, phiên họp, bà Nga cho biết, việc ghi âm, ghi hình phải bảo đảm quyền con người, quyền công dân; bảo đảm sự tôn nghiêm của phiên tòa, phiên họp và hoạt động thông tin theo quy định của pháp luật.

Quá trình diễn ra phiên tòa, phiên họp, nhiều thông tin, chứng cứ được công bố nhưng chưa được kiểm chứng, nhất là thông tin về đời tư cá nhân, bí mật gia đình, bí mật kinh doanh… Các thông tin, chứng cứ này cần được Hội đồng xét xử xem xét, kết luận trong bản án, quyết định. Do đó, Dự thảo Luật đã được chỉnh lý: cho phép ghi âm toàn bộ diễn biến phiên tòa, phiên họp; việc ghi hình chỉ được thực hiện trong thời gian khai mạc phiên tòa, phiên họp và tuyên án, công bố quyết định.

Việc ghi âm, ghi hình nêu trên phải được sự đồng ý của chủ tọa phiên tòa, phiên họp, những người có liên quan theo quy định.

Đồng thời, trong trường hợp cần thiết để phục vụ nhiệm vụ chuyên môn, Tòa án tiến hành ghi âm, ghi hình diễn biến phiên tòa, phiên họp; việc sử dụng, cung cấp kết quả ghi âm, ghi hình của Tòa án được thực hiện theo quy định của pháp luật và giao Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao.

Về đổi mới Tòa án Nhân dân cấp tỉnh, Tòa án Nhân dân cấp huyện theo thẩm quyền xét xử, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp báo cáo, do còn ý kiến khác nhau, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo xây dựng 2 phương án và xin ý kiến các vị  đại biểu Quốc hội bằng phiếu.

Theo đó, Phương án 1: giữ nguyên quy định của Luật hiện hành về Tòa án Nhân dân cấp tỉnh, Tòa án Nhân dân cấp huyện; Phương án 2: đổi mới Tòa án Nhân dân cấp tỉnh thành Tòa án Nhân dân phúc thẩm, Tòa án Nhân dân cấp huyện thành Tòa án Nhân dân sơ thẩm.

Kết quả, có 194/487  đại biểu Quốc hội tán thành Phương án 1 (tỷ lệ 39,84%). Trong khi đó, 170/487  đại biểu Quốc hội tán thành Phương án 2 (tỷ lệ 34,91%).

“Không có phương án nào đạt quá một nửa tổng số  đại biểu Quốc hội tán thành”, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp nói.

Sau khi xin ý kiến các vị  đại biểu Quốc hội, Tòa án Nhân dân tối cao và Thường trực Ủy ban Tư pháp thống nhất đề nghị tiếp thu đa số đại biểu Quốc hội đã ghi phiếu, tiếp tục giữ nguyên quy định Tòa án Nhân dân cấp tỉnh, Tòa án Nhân dân cấp huyện như Luật hiện hành.

Bà Nga dẫn yêu cầu của Nghị quyết số 27: “Những vấn đề thực tiễn đòi hỏi, đã rõ, được thực tiễn chứng minh là đúng, có sự thống nhất cao thì kiên quyết thực hiện; những vấn đề chưa rõ, còn nhiều ý kiến khác nhau thì tiếp tục nghiên cứu…” cho biết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đánh giá quy định của dự thảo Luật về Tòa án Nhân dân cấp tỉnh, Tòa án Nhân dân cấp huyện là phù hợp.

Một nội dung đáng chú ý khác, về việc thành lập Tòa án Nhân dân sơ thẩm chuyên biệt (điểm đ khoản 1 Điều 4; mục 5 Chương IV), Ủy ban Thường vụ Quốc hội đánh giá án hành chính là loại việc khó và phức tạp, xảy ra ngày càng nhiều.

“Nếu không có quy định phù hợp thì có thể ảnh hưởng đến tính độc lập của Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân khi giải quyết loại án này”, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp nêu quan điểm của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Cũng theo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, vụ việc sở hữu trí tuệ và vụ việc phá sản tuy hiện nay số lượng chưa nhiều, nhưng tính chất phức tạp và ngày càng tăng theo sự phát triển kinh tế của đất nước. Giải quyết vụ việc sở hữu trí tuệ, phá sản cần có đội ngũ cán bộ chuyên sâu về pháp luật, hiểu biết về các lĩnh vực chuyên môn.

“Việc thành lập các Tòa án Nhân dân sơ thẩm chuyên biệt về Hành chính, Sở hữu trí tuệ, Phá sản để giải quyết các vụ việc đặc thù là cần thiết, đáp ứng yêu cầu thực tiễn”, theo Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Sau khi cân nhắc về sự cần thiết, cơ sở chính trị, pháp lý, thực tiễn, ý kiến của nhiều vị đại biểu Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội tán thành việc thành lập Tòa án Nhân dân sơ thẩm chuyên biệt như dự thảo Luật trình Quốc hội xem xét, quyết định.

Căn cứ yêu cầu thực tiễn trong thời gian tới, Tòa án Nhân dân tối cao sẽ xây dựng đề án, phương án cụ thể đề xuất nơi đặt trụ sở, số lượng từng Tòa án Nhân dân sơ thẩm chuyên biệ… và báo cáo, xin ý kiến cấp có thẩm quyền cho chủ trương. Từ đó, sẽ báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định thành lập vào thời điểm phù hợp, trong đó xác định rõ về phạm vi thẩm quyền và các vấn đề khác có liên quan mà đại biểu Quốc hội đã nêu ý kiến.

Để bảo đảm tính thống nhất, không tạo ra khoảng trống pháp luật, Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉ đạo, các cơ quan thống nhất bổ sung khoản 5 Điều 152: “Các Tòa án tiếp tục thực hiện thẩm quyền xét xử sơ thẩm vụ án hành chính; xét xử sơ thẩm, giải quyết vụ việc về sở hữu trí tuệ; giải quyết vụ việc phá sản theo quy định của pháp luật tố tụng, pháp luật về phá sản cho đến khi các Tòa án nhân dân sơ thẩm chuyên biệt được thành lập và hoạt động theo quy định của luật”.