Trong “tứ giác mục tiêu”, gồm tăng trưởng nhanh, thất nghiệp ít, cán cân thanh toán có số dư (xuất - nhập siêu), thất nghiệp ít, yếu tố xuất - nhập siêu quan hệ chặt chẽ và là cầu nối giữa các “đỉnh” của tứ giác.

Tăng trưởng nhanh đưa đến xuất siêu, tăng trưởng chậm thì dẫn đến nhập siêu. Ngược lại, xuất siêu sẽ là tiền đề của tăng trưởng nhanh (vì tăng thị phần tiêu thụ cho sản xuất trong nước); nhập siêu là tiền đề của tăng trưởng chậm (vì giành mất một phần thị phần tiêu thụ của sản xuất trong nước).

Lạm phát thấp đưa đến giá cả sản xuất ở trong nước thấp, làm tăng sức cạnh tranh của hàng sản xuất trong nước khi xuất khẩu ra nước ngoài và khi nhập khẩu vào Việt Nam. Xuất siêu sẽ góp phần hạn chế “nhập khẩu lạm phát” khi giá cả thế giới tăng. Ngược lại, nhập siêu sẽ làm gia tăng “nhập khẩu lạm phát”.

Thất nghiệp ít có nghĩa là việc làm tăng, làm tăng sản xuất trong nước để xuất khẩu và hạn chế hàng nhập khẩu. Ngược lại, nhập siêu sẽ làm giảm sản xuất ở trong nước, làm giảm việc làm, gây áp lực tăng thất nghiệp.

Xuất, nhập siêu bao gồm xuất, nhập siêu hàng hóa và xuất, nhập siêu dịch vụ. Thực tế trong nhiều năm qua cho thấy, những nước đang phát triển thường xuất siêu hàng hóa do có lực lượng lao động đông, giá nhân công rẻ, thiếu ngoại tệ mạnh, hệ số giữa tỷ giá sức mua tương đương/tỷ giá hối đoái lớn, nhưng lại nhập siêu lớn về dịch vụ do nguồn lực tài chính yếu kém.

Trong khi đó, những nước phát triển thường nhập siêu hàng hóa (để hưởng giá rẻ, ít bị ảnh hưởng môi trường do sản xuất...) và thường xuất siêu dịch vụ do có nguồn tài chính dồi dào, đồng tiền có giá trị cao, sở hữu khoa học - công nghệ hiện đại...

Việt Nam đã xuất siêu hàng hóa trong 6 năm liên tục, nhưng đến năm 2021, mức xuất siêu hàng hóa giảm mạnh so với năm 2020 (4,1 tỷ USD so với gần 20 tỷ USD) và liên tục nhập siêu dịch vụ. Năm 2021, nhập siêu dịch vụ của Việt Nam tăng mạnh so với năm 2020 (trên 15,7 tỷ USD so với gần 10,3 tỷ USD).

Năm 2022, mục tiêu của Việt Nam là tăng trưởng GDP cao hơn gấp đôi tốc độ tăng của năm 2021, lạm phát khoảng 4%, tỷ lệ thất nghiệp có thể giảm nếu sản xuất được phục hồi... Các mục tiêu đó sẽ khó đạt nếu hàng hóa xuất siêu không tăng và nhập siêu dịch vụ không giảm.

Để tăng trưởng xuất siêu hàng hóa, một mặt, Việt Nam cần mở rộng thị trường, tranh thủ cơ hội từ các hiệp định thương mại tự do (FTA), cơ cấu lại mặt hàng xuất khẩu tiểu ngạch, chính ngạch với Trung Quốc và giảm dần sự phụ thuộc vào thị trường truyền thống.

Cùng với đó, kiểm soát nhập khẩu ở các thị trường Việt Nam nhập siêu lớn, nhất là các thị trường mà thiết bị không phải là công nghệ nguồn. Cơ bản và lâu dài cần chú ý 4 điểm: giảm thiểu xuất khẩu thô hoặc chưa qua tinh chế; tăng mạnh hơn công nghiệp hỗ trợ; giảm thiểu tính gia công, lắp ráp ngay cả với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (ĐTNN); đẩy mạnh sự lan tỏa, liên thông giữa doanh nghiệp trong nước với doanh nghiệp có vốn ĐTNN.

Đối với dịch vụ, tuy nhóm ngành này hiện chiếm tỷ trọng lớn nhất trong GDP (39,27%), nhưng xuất khẩu dịch vụ chỉ chiếm 2,8% tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa, dịch vụ, trong khi nhập khẩu dịch vụ chiếm 5,5% tổng kim ngạch nhập khẩu hàng hóa, dịch vụ. Nhập siêu dịch vụ lớn nhất là dịch vụ vận tải (lên tới trên 9,54 tỷ USD trong năm 2021, cao gấp 1,8 lần năm 2020). Năm 2022, khả năng xuất khẩu dịch vụ du lịch sẽ tăng nhờ mở cửa đón khách quốc tế, nên nhập siêu dịch vụ sẽ giảm so với năm trước.

Tuy nhiên, để giảm mạnh hơn nữa, cần phải đẩy mạnh xuất khẩu dịch vụ vận tải trên cơ sở đẩy mạnh vận tải ngoài nước, nhất là vận tải biển đối với hàng hóa xuất, nhập khẩu. Đồng thời mở cửa tốt hơn đối với xuất khẩu dịch vụ du lịch, kiểm soát tốt hơn việc nhập khẩu dịch vụ du lịch. Ngoài ra, cần chấn chỉnh các khâu đón khách quốc tế sau thời gian ngành này bị khủng hoảng do đại dịch, nhất là các khâu lưu trú, dịch vụ ăn uống, vận tải, y tế, vé tham quan, mua sắm của khách...