Cuối cùng thì nguyên nhân vụ cá chết hàng loạt ở ven biển miền Trung đã được làm rõ. Đó là vì những vi phạm và sự cố trong quá trình thi công, vận hành thử nghiệm tổ hợp nhà máy của Công ty Formosa Hà Tĩnh mà môi trường biển bị ô nhiễm nghiêm trọng, làm hải sản chết bất thường.

Formosa cũng đã đứng ra chịu trách nhiệm và cúi đầu xin lỗi Chính phủ và nhân dân Việt Nam vì để xảy ra sự cố môi trường nghiêm trọng.

Họ cũng đã cam kết bồi thường thiệt hại kinh tế cho người dân và hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp; bồi thường xử lý ô nhiễm và phục hồi môi trường biển tại 4 tỉnh miền Trung của Việt Nam, với tổng số tiền tương đương trên 11.500 tỷ đồng (500 triệu USD).

Đồng thời, nhà đầu tư của tổ hợp sản xuất thép có vốn đầu tư lên tới 10,5 tỷ USD cũng đã cam kết khắc phục triệt để các tồn tại, hạn chế của hệ thống xử lý chất thải, nước thải, hoàn thiện công nghệ sản xuất, đảm bảo xử lý triệt để các chất thải độc hại trước khi thải ra môi trường theo yêu cầu của các cơ quan quản lý nhà nước của Trung ương và tỉnh Hà Tĩnh để không tái diễn sự cố môi trường như đã xảy ra...

Tất nhiên, vẫn còn những quan điểm khác nhau trong vụ việc này, liên quan đến chuyện đền bù, hỗ trợ thiệt hại như vậy liệu đã thỏa đáng chưa. Cũng vẫn có những dấu hỏi nghi ngờ về việc liệu Formosa có thực hiện đúng cam kết của mình hay không...

Nhưng kể cả tạm chưa bàn luận đến những vấn đề này, thì còn một khía cạnh khác vô cùng quan trọng cần phải quan tâm sau vụ việc của Formosa. Đó là đã đến lúc Việt Nam phải tiếp tục điều chỉnh chính sách, để làm sao vừa thu hút được đầu tư, vừa đảm bảo phát triển bền vững.

Phải khẳng định rằng, Việt Nam đã thành công rất lớn sau gần 30 năm thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), với gần 21.400 dự án, tổng vốn đăng ký trên 290 tỷ USD. Cũng phải thừa nhận rằng, khu vực FDI đã và đang đóng góp rất lớn cho kinh tế - xã hội Việt Nam. Và ngày hôm nay, tất cả các quan điểm đều thống nhất, nếu không có FDI, kinh tế - xã hội Việt Nam không thể phát triển mạnh như vậy.

Nhưng tấm huy chương nào cũng có mặt trái của nó. Mặt trái của tấm huy chương thu hút FDI và tăng trưởng nóng chính là hệ lụy mà chúng ta đang phải gánh chịu. Đó là tác động tới môi trường biển, khiến cá chết hàng loạt ở miền Trung. Là nguy cơ bị hủy hoại nguồn lợi thủy sản vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Là những bãi rác thải khổng lồ chưa được xử lý ở các địa phương...

Chưa nói tới những câu chuyện xa hơn, chỉ nhìn những thiệt hại nhãn tiền trong sự cố nghiêm trọng ở dọc ven biển miền Trung Việt Nam đã cho thấy đây chính là lời cảnh tỉnh cho Việt Nam trong thu hút đầu tư. Bởi hệ lụy ngày hôm nay xuất phát từ việc có một thời, nhiều địa phương đua nhau thu hút đầu tư bằng mọi giá.

Vì bằng mọi giá, nên sẵn sàng cho ưu đãi vượt khung, mà cho tới thời điểm này, công tác rà soát để xử lý các ưu đãi vượt khung vẫn đang được nhiều địa phương tiến hành. Vì bằng mọi giá nên công tác thẩm định và giám sát đầu tư phần nào lơ là, thậm chí là dễ dãi.

Thế nên, mới có chuyện Vedan xả thải trực tiếp ra sông Thị Vải nhiều năm liền, ảnh hưởng đến môi trường sống và sinh kế của người. Rồi chuyện Hyundai nhập khẩu xỉ đồng độc hại, chuyện Tungkuang gây ô nhiễm nghiêm trọng...

Và hẳn nhiên, “đỉnh điểm” của câu chuyện này chính là vụ cá chết hàng loạt ở miền Trung - sự cố nghiêm trọng được chỉ đích danh thủ phạm là Formosa và nguy cơ tiếp theo có thể là nhà máy giấy Lee&Man ở Hậu Giang…

Đó chỉ là một vài ví dụ, nhưng cũng đã đủ để thấy rằng, chúng ta đang phải trả giá và mặt sau của tấm huy chương thực sự đang có những khoảng tối.

Thực tế, khi tổng kết 25 năm thu hút FDI, Việt Nam đã nhận thấy tồn tại này và đã nhất quán chiến lược thu hút FDI hướng vào công nghệ cao, không thu hút đầu tư bằng mọi giá, mà phải đảm bảo môi trường, phát triển bền vững. Song trong khi không ít địa phương dũng cảm nói không với dự án gây ô nhiễm môi trường, thì vẫn có những địa phương vì tư duy nhiệm kỳ, vì thành tích ngắn hạn đã gật đầu, dễ dãi với những dự án đầu tư sử dụng công nghệ lạc hậu, bất chấp việc chúng ta có thể phải trả giá bằng môi trường, bằng sinh kế và thậm chí là sinh mạng người dân.

Bản chất của kinh tế học là sự đánh đổi. Nhưng đã đến lúc không thể dễ dãi với những lợi ích kinh tế ngắn hạn thêm nữa, bởi sự đánh đổi ấy là không đáng.

Vụ cá chết ở miền Trung chính là bài học đắt giá để chúng ta nhận ra rằng, phải có thêm những thay đổi trong chính sách thu hút đầu tư, phải cân nhắc thận trọng hơn nữa trước quyết định chấp thuận một dự án đầu tư. Không thể bất chấp những mất mát của người dân, của đất nước chỉ để làm đẹp một bản báo cáo nào đó, để rồi nhận được tấm huy chương với mặt trái có rất nhiều khoảng tối.